Anlamlarına Göre Cümleler
Cümleler ifade edilirken farklı anlam türlerini de beraberinde getirirler. Bu anlam türleri de cümlenin özelliğini ortaya koyar.
1- Olumlu cümle:
Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da yapılacağını belirten cümlelerdir. Yüklemleri ister fiil soylu olsun, isterse isim soylu olsun olumlu şekilde kullanılabilir.
Bugün tören alanında güzel gösteriler yapıldı.
Artık burada duramayacağız.
Hangi gün Ankara'ya geliyorsun?
Dün hava daha güzeldi.
2- Olumsuz cümle:
Yüklemin belirttiği eylemin yapılmadığını, yapılmayacağını anlatan cümle şeklidir.
Not: Fiil cümlelerini olumsuz yapmak için fiilin –ma, -ma olumsuzluk eklerinden birisi alması gerekir.
Şayet cümlemiz isim cümlesi ise yok, değil kelimeleri ile ve –sız ekiyle yapılır.
Dün Uludağ'a çok kar yağdı. (olumlu)
Dün Uludağ'a çok kar yağmadı. (olumsuz)
Sınav için çalışıyorlar. (olumlu)
Sınav için çalışmıyorlar. (olumsuz)
Arkadaşım İzmir'e gitti.
Arkadaşım İzmir'e gitmedi.
Annesini de üzmüştü.
Annesini de üzmemişti.
Ali çok çalışkandır. (isim cümlesi, olumlu)
Ali çok çalışkan değildir. (isim cümlesi, olumsuz)
Sınıfta 3 öğrenci vardı.( olumlu)
Sınıfta 3 öğrenci yoktu. (olumsuz)
(sıfat türünden kelimeler ise)
Adam çok becerikliydi. (olumlu)
Adam çok becerisizdi. (olumsuz)
Ne....ne bağlacı da cümleyi olumsuzlaştırır.
Ne okudu ne yazdı. (okumadı, yazmadı)
Biçimce ve anlamca olumlu veya olumsuz cümleler
Cümlelerde anlam konusu işlenirken bir de "biçim ve anlamca cümlelerin anlamları" konusu vardır.
Biçimce: Yani cümlede olumsuzluk belirten ek veya kelime var mı yok mu?
Anlamca: Cümle anlam olarak neyi ifade ediyor? Olumlu bir durumu mu olumsuz bir durumu mu?
A-Biçimce ve anlamca olumlu cümleler:
Sınav haziran ayının ilk haftası yapılacak. (biçim ve anlamca olumlu)
Artık cümlede anlam konusunu iyi öğrendik. (biçim ve anlam yönüyle olumlu)
Yarın İstanbul'a gideceğiz. (biçim ve anlamca olumlu)
(Bu cümlelerde olumsuzluk oluşturan bir durum yok.)
B-Biçimce ve anlamca olumsuz cümleler:
Yükleminde -me, -ma, -sız ekleri veya değil kelimesi varsa o cümle biçimce olumsuzdur.
Dün akşam toplantıya katılmadık.
Artık köye gidemiyoruz.
O öğrenci pek çalışkan değil.
Artık o buralarda yok.
O uzun zamandır parasızdır.
C-Biçimce olumsuz, anlamca olumlu cümleler:
Cümlede olumsuzluk oluşturan ek var; fakat cümle anlamca olumludur.
Ben sana kitap vermeyecek değilim.
-me, -ma, -sız ekleri ve değil kelimesi olumsuzluk oluşturur. Ancak iki olumsuz durum varsa o cümle anlamca olumludur. Biçimce olumsuzdur.
O araba sürmesini bilmiyor değil. (yani biliyor)
Benim de evim yok değil. (yani var)
Hiç sana kitap vermez miyim? (veririm)
Hiç size gelmez miyim? (gelirim)
Hiç ödevimi yapmaz mıyım? (veririm)
Türkler hiçbir şeyden korkmaz. (cesaretlidir)
O akılsız değil. (akıllıdır)
Çiçek hiç sevilmez mi? (sevilir)
D-Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümleler:
Cümlede olumsuzluk oluşturan ek veya kelime yok, ancak cümle anlamca olumsuzdur.
Size artık gelir miyiz? (gelmeyiz anlamında)
Artık sana borç verir miyim? (vermem)
Bir daha hırsızlık yapar mısın? (yapmazsın)
Kırmızıda geçilir mi? (geçilmez)
Bahçedeki ağaç kesilir mi? (kesilmez)
Bir daha o mahalleye gitmek mi? Asla! (gitmem anlamında)
Cesaretin varsa geç kapımın önünden. (geçemezsin)
Gidince ne aradı ne sordu. (aramadı, sormadı)
3-Soru cümlesi:
Bir duyguyu, bir düşünceyi soru yoluyla belirten cümlelerdir.
Soru sıfatları, soru zamirleri, soru zarfları ve soru edatı (mi) cümleyi soru cümlesi yapar.
Hangi kitabı okudun? (soru sıfatı)
Derse kimler gelmedi? (soru zamiri)
Dersine nasıl çalışıyorsun? (soru zarfı)
Ödevlerini yaptın mı? (soru edatı)
Not: Soru cümleleri iki şekilde karşımıza çıkmaktadır.
a-Gerçek soru cümleleri: Kişinin cevabını beklediği cümledir. Kişi soruyu muhatabına sormaktadır.
Nereye gittin? (cevap verilmesi söz konusudur.)
b-Sözde soru cümleleri: yapı olarak benzese de anlam olarak benzemez. Kişinin karşısında muhatap yoktur. Kişi soru kendi kendine sormaktadır.
Ben bu sınava nasıl girmem?
Kapıyı kapattım mı acaba?
Ben o cümleyi nasıl okumamışım?
Bu adamla niçin konuştum?
Hiç seni sevmez miyim?
Bir çay daha alabilir miyim?
Kağıdı uzatabilir misin?
Kim yemez bu yemeği?
Sana hiç hediye almaz olur muyum?
4-Ünlem cümlesi:
İnsanların korku, üzüntü, özlem, sevinç, hasret, heyecan, onaylama gibi değişik duygularını açıklayan cümlelerdir.
Eyvah, ev yanıyor!
Ne güzel bir gün!
Yaşasın! Yarın maça gidiyoruz!
Merhaba arkadaşlar!
Herkese iyi geceler!
Off!
5-Emir cümlesi:
Fiillerin emir kipine göre çekilmiş halleriyle oluşan cümlelerdir.
Buraya gelin!
Buradaki çöplerin hepsini toplayın!
Gel!
Onlara hemen müdürü arasınlar!
Not: Emir kipinin 1. tekil ve 1. çoğul şahıs için çekimleri yoktur. “ben” ve “biz” için emir veremeyiz.
6-Şart cümlesi:
Yan cümlesi dilek şart kipi eklerinden –se veya -sa'dan birini almasıyla oluşan cümlelerdir.
Parayı verirsen sen de gelirsin.
Çok çalışırsan sen de o okulu kazanırsın.
Bize gelseydin sen de oyunlar oynardın.
www.biliver.com/-turkiye-arama-motoru-0_te_1393125.html